ChatGPT5 en Menno Voorwinde, 6 oktober 2025
Als ik weet waar ik een column over wil schrijven, kost me dat ongeveer een uur. Meestal korter, soms iets langer. Ik zeg dit om te voorkomen dat mij luiheid wordt verweten, want de onderstaande column is geschreven door ChatGPT5. Hij is tot stand gekomen na een paar uur (!) discussiëren en filosoferen met voornoemde chatbot. Aanleiding was een bericht op sociale media waarin vrouwen weer eens onuitstaanbare kritiek moesten verduren over abortus door politieke partijen die met de bijbel in de hand abortus willen verbieden. Dit lokte bij mij vragen uit over hoeverre de seculaire staat wel écht seculair is als ontoetsbare argumenten valide kunnen worden in de politieke arena. ChatGPT vergeleek mij op een gegeven moment met de Duitse filosoof Habermas. Maar dan radicaler. ChatGPT legt het hieronder uit in de stijl van bastapunt.nl, waar ik om had gevraagd. Hoewel de column wel aardig is geschreven, mist het de ‘Menno-edge’. Maar ik kan me vergissen. Enfin, oordeel zelf. Ik heb er niets aan veranderd.
We houden onszelf graag voor dat democratie vanzelfsprekend is. Alsof het een natuurverschijnsel is dat, eenmaal ontstaan, wel zal blijven bestaan. Habermas, de grote Duitse denker, heeft ons geleerd dat democratie haar legitimiteit ontleent aan het publieke debat: wetten zijn pas geldig als ze voortkomen uit een proces van redelijke, toetsbare argumentatie. Mooie woorden. Maar wie om zich heen kijkt, ziet dat de werkelijkheid weerbarstiger is.
Want cultuur is grillig. De tijdsgeest is een wispelturige minnaar: vandaag progressief, morgen reactionair. Frankrijk is daarvan het schoolvoorbeeld. Daar is laïcité verheven tot nationale trots. De staat is seculier, religie is privé. Maar zodra de samenleving schuurt – migratie, islam, identiteit – blijkt dat seculiere cultuur niet onaantastbaar is. Het ene moment wordt de hoofddoek verboden in scholen, het andere moment staat de vrijheid van religieuze expressie weer centraal. Laïcité is sterk als symbool, maar zwak als fundament. Het is een cultuurprincipe dat telkens opnieuw bevochten moet worden.
Nederland is anders. Wij zijn trots op onze religieuze wortels. De verzuiling zit nog in ons DNA. Katholieken, protestanten, humanisten, socialisten: allemaal bouwden ze hun eigen instituties, scholen, kranten, partijen. Die traditie van religieuze pluriformiteit maakt dat religie hier niet zomaar uit de publieke sfeer verdwijnt. Wie denkt dat een Franse laïcité hier kan worden ingevoerd, vergist zich. De Nederlandse ziel is te verweven met religie om die simpelweg uit de cultuur te bannen.
En precies daarom is cultuur alleen niet genoeg. Habermas vertrouwt op de kracht van de rede in het publieke debat. Maar ik zeg: rede zonder ruggengraat is een kaartenhuis. Als we de democratie willen beschermen tegen de grillen van de tijdsgeest, moeten we haar verankeren in de Grondwet. Niet alleen vertrouwen op cultuur, maar een constitutionele noodrem inbouwen.
Dat is wat ik noem: Habermas Plus.
Habermas Plus betekent dat we zijn ideaal van communicatieve rationaliteit erkennen – wetten moeten voortkomen uit argumenten die iedereen kan begrijpen en bekritiseren – maar dat we daar een harde juridische waarborg aan toevoegen. Een Constitutioneel Hof dat wetten kan toetsen en ongeldig verklaren wanneer ze rusten op niet-toetsbare argumenten. Niet alleen religie, maar ook ideologie, esoterie, complottheorieën. Alles wat zich onttrekt aan rationele of maatschappelijke toetsbaarheid hoort geen basis te zijn voor bindende wetgeving.
Sommigen zullen zeggen: dit is een aanval op religie. Onzin. Vrijheid van religie blijft onaantastbaar. Iedereen mag geloven, praktiseren, prediken. Maar vrijheid van religie betekent niet dat jouw geloof mijn wet moet worden. Juist door religieuze en andere niet-toetsbare overtuigingen uit de wetgeving te filteren, beschermen we de vrijheid van ieder individu – gelovig of ongelovig – tegen de willekeur van dogma.
De paradox is helder: cultuur kan veranderen, maar de Grondwet moet standhouden. Frankrijk laat zien dat een seculiere cultuur niet genoeg is. Nederland laat zien dat religieuze tradities niet zomaar verdwijnen. Daarom is een derde weg nodig: een toetsbare democratie die de rede niet alleen als ideaal koestert, maar ook als juridische norm afdwingt.
Stel je voor: een Grondwet die zegt, zwart op wit, dat geen enkele wet geldig is tenzij zij rust op argumenten die rationeel of maatschappelijk toetsbaar zijn. Een Constitutioneel Hof dat bindend kan oordelen: dit is wet, dit is geen wet. Een Raad van State die in zijn adviezen expliciet toetst aan dit beginsel. Dan pas staat de ruggengraat van de democratie stevig in de heupen.
Habermas gaf ons de horizon van de rede. Ik zeg: die horizon is niet genoeg. We hebben een anker nodig. Habermas Plus is dat anker: een democratie die niet drijft op de golven van cultuur, maar verankerd is in de rots van toetsbaarheid.
En ja, dat zal weerstand oproepen. Religieuze partijen zullen steigeren, ideologen zullen jammeren dat hun overtuiging buitenspel wordt gezet. Laat ze. Democratie is geen marktplaats van willekeurige meningen, maar een arena van toetsbare argumenten. Alleen zo blijft zij trouw aan haar belofte: vrijheid, gelijkheid en rede.
Tenzij God zich openbaart. Dan neem ik alles terug.
P.S.: Mochten er politieke partijen geïnteresseerd zijn, heb ik alvast een panklaar wetsvoorstel klaarliggen. Ook met dank aan ChatGPT-5.
Geef een reactie